Przestępstwa korupcyjne mają swoją specyfikę. W zakresie, w jakim popełniane są bez udziału przemocy, ich karalność niekoniecznie jest intuicyjna. Z uwagi okoliczność, iż w odniesieniu do pewnych dziedzin życia publicznego istnieje społeczne przeświadczenie o tym, że „koperta” załatwi sprawę, karygodność tego typu działań tym bardziej się rozmywa... A jednak – są to czyny karalne i organy ścigania coraz intensywniej z nimi walczą.
Zarzut wzięcia bądź wręczenia łapówki pojawia się w rozmaitych stanach faktyczny. W swej praktyce adwokackiej często spotykam się jednak z pytaniem, czy zarzut łapownictwa aby na pewno jest zasadny, skoro korzyść wręczona funkcjonariuszowi publicznemu (otrzymana przez funkcjonariusza publicznego) nie wywarła żadnego wpływu na jego działania. Pokrótce chciałabym tym samym wyjaśnić, od czego zależy odpowiedzialność karna za korupcję urzędniczą.
W ramach przypomnienia, przepis art. 228 § 1 k.k. stanowi: „Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Jest to czyn łapownictwa biernego. Jak wynika tymczasem z art. 229 § 1 k.k., „Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Jest to tzw. łapownictwo czynne.
Dla przypisania odpowiedzialności karnej za podstawowy typ korupcji urzędniczej konieczne jest tym samym wykazanie, że funkcjonariusz publiczny wziął korzyść majątkowa lub osobista (albo jej obietnica) w związku z pełnioną przez siebie funkcją, odpowiednio – że funkcjonariuszowi publicznemu udzielona została korzyść majątkowa lub osobista (jej obietnica) w związku z pełnioną przez niego funkcją. Co przy tym istotne, zgodnie z poglądami orzecznictwa, karalne jest przyjęcie łapówki w związku z czynnością urzędową, która chociażby częściowo przynależy do kompetencji osoby ją przyjmującej. (W kontekście tym odsyłam do odrębnego wpisu: Diabeł tkwi w szczegółach, czyli związek z pełnioną funkcją publiczną.) To jednak, czy ostateczne załatwienie sprawy zależy wyłącznie od tej osoby, jest z tej perspektywy irrelewantne, podobnie jak rzeczywisty podział pracy w urzędzie. Jeśli łapówka pozostaje choćby częściowo w związku z pełnioną przez funkcjonariusza funkcją publiczną, zarzut korupcji okaże się najpewniej zasadny.
Czy odpowiedzialność karna z art. 228 § 1 k.k. lub art. 229 § 1 k.k. uzależniona jest od rzeczywistego wpływu, jaki łapówka wywarła na czynności urzędowe funkcjonariusza publicznego? Nie. Przestępstwo to ma charakter formalny (bezskutkowy), a karalna czynność wykonawcza sprowadza się wyłącznie do wzięcia łapówki w związku z pełnioną funkcją publiczną. Przestępstwo to nie jest uzależnione od jakichkolwiek dalszych działań urzędnika. Co jest to bardzo istotna okoliczność.
Jeżeli przyjęcie bądź wręczenie łapówki następuje w zamian za podjęcie działań sprzecznych z prawem, to wówczas mamy do czynienia z typem kwalifikowanym z art. 228 § 3 k.k. lub art. 229 § 3 k.k. (zagrożonym karą pozbawienia wolności do lat 10). Znamienne jednak, że dla wyczerpania znamion typu kwalifikowanego również nie jest konieczne, aby do zachowania stanowiącego naruszenie prawa rzeczywiście doszło. Także w tym przypadku mamy do czynienia z przestępstwem formalnym.
W przypadku łapownictwa biernego mamy ustawodawca wprowadza dodatkowy typ kwalifikowany. Czynem zagrożonym wyższą sankcją jest mianowicie uzależnienie wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej. Co więcej, jeśli funkcjonariusz publiczny uzależnia od otrzymania łapówki zaniechanie czynności służbowej, do której wykonania był zobowiązany przepisami prawa, to zachowanie takie może uzasadniać kumulatywną kwalifikację z § 4 i 3 art. 228 k.k.
Stwierdzić należy w świetle powyższego, iż przyjęcie bądź wręczenie korzyści majątkowej funkcjonariuszowi publicznemu w związku z pełnioną przez niego funkcją jest przestępstwem – nawet bez podejmowania jakichkolwiek dalszych czynności ze strony urzędnika. Zależnie natomiast od okoliczności, w jakich doszło do wręczenia (przyjęcia) łapówki, można będzie mówić o typie podstawowym bądź kwalifikowanym korupcji urzędniczej….
Jak się bronić przed zarzutem korupcji? Najlepiej wystrzegać się wszelkiego rodzaju sytuacji korupcjogennych. Jeśli doszło już natomiast do takiego zdarzenia, najlepiej skonsultować się z adwokatem celem uzgodnienia najlepszej linii obrony.
dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat
